Heftige reacties op onrechtvaardigheid
Hoog sensitieve kinderen (én volwassenen) hebben een sterk gevoel van rechtvaardigheid. Voelt iets oneerlijk, dan is dat echt een gróót ding wat gepaard kan gaan met intense gevoelens van verontwaardiging, woede, frustratie, machteloosheid en verdriet. Wat maakt dat HSK zo heftig reageren op onrechtvaardigheid?
Kwaliteit
Allereerst wil ik zeggen dat ik een groot rechtvaardigheidsgevoel als een kwaliteit beschouw, die ik bij veel hoog sensitieve kinderen en volwassenen terugzie. Het ligt het ook in het verlengde van wezenlijke aspecten van hoog sensitiviteit, zoals het diepgaande nadenken, de grote empathie en het waarnemen van subtiliteiten. Dit maakt dat hoog gevoelige mensen een diep verlangen hebben naar harmonie, eerlijkheid, oprechtheid, wederkerigheid, respect, congruentie, verbinding, liefde en consciëntieus zijn. Bij onrecht is dat alles niet (genoeg) aanwezig en worden hun (omgangs-)normen geweld aangedaan. Dat raakt hen diep. Als de onrechtvaardigheid daarnaast ook hun onzekerheid triggert, vergroot dat hun frustratie.
Gezonde reactie
Laat ik voorop stellen dat ik het heel gezond vind dat je boosheid ervaart als er iets gebeurt wat voor jou onrechtvaardig voelt. Deze emotie helpt je immers om voor jezelf te gaan staan, je grenzen te bewaken en op te komen voor jouw principes en wat jij als eerlijk beschouwt. Soms staat de boze reactie echter niet in verhouding met wat er is gebeurd. Vaak hebben HSK dat zelf ook wel in de gaten en gaan bij henzelf te rade over waarom dat is. Als deze zelfreflectie geen sluitend antwoord oplevert, kan hen dat nóg meer onzeker maken waardoor de frustratie alleen maar groeit. Daarom leg ik hier aan de hand van een voorbeeld graag uit wat er gebeurt.
Een voorbeeld
Laatst was Noor, een hoog gevoelig meisje van 13 jaar, in mijn praktijk en vertelde over een ruzie met haar beste vriendin. Haar vriendin wil zich bij onenigheid altijd terugtrekken en na een tijdje is haar boosheid dan weg. Hoewel Noor een tegenovergestelde behoefte heeft en er meteen over wil praten, gaf ze haar vriendin de ruimte die ze nodig had. Toen haar de vriendin terugkeerde en Noor erover wilde praten, zodat zij het ook kon verwerken, weigerde haar vriendin dat. Dat voelde voor Noor erg oneerlijk, waardoor haar boosheid verder opvlamde. Toen de vriendin haar ook verweet dat ze zo lang in de boosheid bleef hangen, was dat het hek van de dam.
Wat gebeurde hier met Noor? Los van het gegeven dat Noor een wederkerigheid van haar vriendin mag verwachten wat betreft rekening met elkaar houden (en daar ook om mag vragen), is het voor Noor goed om te kijken wat er met háár gebeurde. Immers, je hebt alleen invloed op hoe jijzelf omgaat met bepaalde situaties. Daarom vroeg ik Noor met behulp van de emotiekaarten aan te geven hoe ze zich toen voelde. Zo werd duidelijk welke diepere laag geraakt werd bij Noor en dat was dat ze zich niet gezien en niet begrepen voelde door haar vriendin. Alsof haar behoeftes niet serieus genomen werden en er dus niet toe deden. En omdat Noor dit vaker ervaren heeft, voelde het voor haar bijna alsof zíj er niet toe deed. Dat gaf haar een gevoel van eenzaamheid.
Niet begrepen voelen
Helaas voelen hoog sensitieve kinderen (en volwassenen) zich vaker niet begrepen en gezien. Niet zo vreemd als 70 tot 80% van de mensen niet hoog sensitief is en net wat anders in het leven staat. Dit betekent in de praktijk dat HSK over het algemeen frequenter te maken hebben met onbegrip en ontkenning van hun ervaringen, emoties én behoeftes, omdat die anders kunnen zijn. Denk maar eens aan opmerkingen als:
- “Scherp? Nee, joh, het eten is helemaal niet scherp” (=ontkenning van ervaring).
- “Je hoeft niet bang te zijn voor het donker” (=ontkenning van emotie).
- “Waarom ga je niet naar het feest? Doe niet zo saai, je kan morgen toch uitrusten!” (=ontkenning van behoefte, in dit geval de behoefte aan ontspanning en verwerkingstijd).
- “Schiet nou toch eens op! Je treuzelt altijd als we naar school moeten”(=onbegrip, vaak doordat er onvoldoende inzicht is in wat er allemaal omgaat in het hoog sensitieve brein en een gebrek aan kennis over tijdsbeleving bij HSK).
Je kan je voorstellen dat als een gevoelig kind regelmatig met dit soort opmerkingen te maken krijgt, hij zich dus ook regelmatig onbegrepen voelt. Dit heeft invloed op je gevoel van eigenwaarde, wat zich kan uiten in een nóg heftigere reactie op onrecht. Daarom werken we bij Noor ook aan het verstevigen van haar zelfvertrouwen en het verwerken van oude emoties, zodat haar reactie op onrechtvaardigheid alleen met dát onrecht te maken heeft en geen extra lading vanuit haar onzekerheid of niet verwerkte emoties met zich meedraagt.
Mijn & dijn
Nu is het zo dat HSK niet alleen heftig reageren als henzelf onrecht wordt aangedaan, maar ook als dit anderen betreft. Bijvoorbeeld als een kind uit de klas onterecht beschuldigd of buitengesloten wordt. Vaak zijn het de gevoelige kids die dan van zich laten horen. Ook dit is een kwaliteit. Tegelijkertijd kunnen ze er ook in doorschieten en zichzelf verantwoordelijk maken voor dingen die niet bij hen, maar bij een ander hoort. De moeilijkheid hiervan is dat het zwaar is om verantwoordelijkheden van anderen op je te nemen. Daarnaast ontneem je het andere kind de kans om voor zichzelf te gaan staan en kan je als HSK een allergische reactie ontwikkelen op mensen die te weinig verantwoordelijkheid nemen, omdat jij dat te veel doet. Daarom is het zo belangrijk dat gevoelige kinderen leren om zaken uit elkaar te halen: welke verantwoordelijkheden horen mij en welke bij de ander, welke emoties horen bij mij en welke bij de ander. Dat is ook één van de dingen die Noor leert bij de Eigentijdse Kids Begeleiding.
Zuiver rechtvaardigheidsgevoel
Op het moment dat je duidelijk voelt of weet wat bij jou hoort en wat bij de ander, kan je je rechtvaardigheidsgevoel nóg beter, nóg effectiever inzetten, omdat het dan zuiverder is. En dat is hard nodig in onze wereld, waarin veel oneerlijkheid en ongelijkheid is. Laten we de kinderen dus helpen om om te leren gaan met deze valkuil, zodat ze hun rechtvaardigheidsgevoel zo zuiver mogelijk kunnen inzetten voor zichzelf en de wereld. Vergeet hierbij niet hoe belangrijk het is om als ouder, verzorger, leerkracht, pedagogisch medewerker etc. zélf het goede voorbeeld voor te leven. Volwassenen kunnen immers alleen dat aan kinderen meegeven wat ze zelf hebben. Dus vind jij het zelf lastig om uit deze valkuil (of andere) te blijven? Ga ermee aan de slag, bijvoorbeeld met een stukje HSP Begeleiding of een individuele opstelling (zoals Sandra deed, lees hier haar verhaal). Je doet dit in de eerste plaats voor jezelf. Het mooie is echter dat hoe beter het met jou gaat, hoe beter het met de kinderen gaat en hoe mooier we de wereld maken!